کارآفرینی با بوم گردی یا اکوتوریسم در سقز

۱- مفهوم بوم گردی و اکوتوریسم چیست و چرا باید به آن اهمیت داد؟
با پیشرفت های صورت گرفته در صنایع حمل و نقل و فناوری اطلاعات، حتی دورترین و بکرترین نقاط روی زمین نیز در دید و دسترس علاقمندان به سفر و گردشگری قرار گرفته و در حال حاضر، گردشگری یا توریسم، بزرگترین صنعت در دنیا محسوب می شود و شاخه ی طبیعت گردی نیز رو به رشد ترین بخش آن است.
تقریبا تمام آدمها سفرکردن را دوست دارند. دوست دارند به نقاط مختلف سفر کنند، از طبیعت لذت ببرند و دنیا را کشف کنند. اما این تجربه ی سفر و لذت طبیعت گردی باید به گونه ای باشد که به محیط طبیعی منطقه آسیبی نرسد.
در پاسخ به میل و اشتیاق رو به رشد سفر کردن و طبیعت گردی و در راستای حفظ محیط زیست ، پایداری زیست بوم و فرهنگ مناطق گردشگری ، مفهوم و اخلاقیاتی نو به نام ” بوم گردی “یا ” اکوتوریسم ” ظهور کرده است. اکوتوریسم پیش از هر چیز یک نوع نگرش خاص و آینده نگرانه و اخلاقی- فرهنگی- انسانی به مقوله گردشگری است.
یکی از مهمترین نتایج این نگرش به گردشگری و طبیعت گردی ، ایجاد اشتغال برای ساکنان بومی منطقه و کسب در آمد برای آنان است؛ که از این طریق ساکنین منطقه ترغیب به حفظ محیط زیست، آداب و رسوم و آنچه برای گردشگران جذاب است می شوند. به این ترتیب اکوتوریسم می تواند در حفظ و پاسداری محیط زیست طبیعی و انسانی و همچنین توسعه پایدار تاثیرگذار باشد.

۲- تعریف بوم گردی ( اکوتوریسم ) چیست ؟
بنابر آخرین تعریف ارائه شده توسط جامعه بین المللی اکوتوریسم (TIES : The International Ecotourism Society در سال ۲۰۱۵ ” بوم گردی یا اکوتوریسم سفری است مسئولانه به جاذبه های طبیعی برای لذت بردن، ادراک و قدر طبیعت را دانستن ( و همراهی کردن با ویژگی های فرهنگی متعلق به گذشته و حال حاضر ) به طوری که حافظ زیست بوم بوده ، سبب پایداری کیفیت زندگی مردم منطقه شده، شامل آموزش بوده و در آن گردشگر در فعالیت های سودآور اجتماعی- اقتصادی مردم محلی مشارکت داشته باشد.” در بوم گردی کلمه ی آموزش بسیار مورد تاکید قرار داشته، هم شامل مسافران و هم شامل مردم محلی می شود.

۳- اصول اکوتوریسم چیست؟
با گذشت نزدیک به ۲۵ سال از شروع به کار انجمن جهانی اکوتوریسم (TIES) با بررسی اصول اکوتوریسم مشاهده می کنیم که سه اصل عمده در ادبیات آن مشهود و پررنگ است:
۱) فرسایشی و استخراجی نیست. منظور از استخراجی و مصرفی، آنگونه فعالیت هایی است که سبب ایجاد آسیب های رفتاری و فیزیکی بر گونه های غیر انسانی در طبیعت می شود.
۲) پایبندی به اخلاق زیست محیطی ایجاد می کند.
۳) در رابطه با طبیعت، ارزش های سازگار با محیط زیست و اخلاق محور را در اولویت قرار می دهد.
به طور خلاصه اکوتوریسم چیزی نیست جز حفظ و نگهدارری از محیط زیست، جوامع بومی و سفر مسئولانه با هدف ایجاد پایداری در زیست بوم. کسانی که می خواهند در زمینه بوم گردی مشارکت و فعالیت داشته باشند می بایست اصول زیر را به عنوان اصول اصلی و پایه ی این نوع خاص از گردشگری بپذیرند:
۱) به حداقل رساندن آسیب های فیزیکی، اجتماعی، رفتاری و روانی در طول مسافرت
۲) ایجاد آگاهی فرهنگی و زیست محیطی و ترویج فرهنگ احترام به طبیعت و مردم بومی
۳) فراهم کردن تجربه ی مثبت و لذت بخش از سفر هم برای مسافران و هم برای افراد محلی
۴) ایجاد منافع مستقیم مالی برای حفظ و حراست از زیست بوم
۵) ارائه و تلاش در ایجاد تجربه ی به یاد ماندنی برای مسافران به گونه ای که آن ها را نسبت به منطقه میزبان دلسوز و حساس کرده و به اوضاع اجتماعی، آب و هوایی، زیست محیطی و سیاسی آن منطقه اهمیت بدهند
۶) طراحی و ساخت امکانات سازگار با طبیعت و فرهنگ منطقه با کمترین آسیب ممکن به اکوسیستم بومی
۷) آموزش قوانین و باورهای معنوی مردم محلی به گردشگران و ایجاد همکاری و مشارکت بین گردشگران و محلی ها با هدف توانمندسازی فردی و گروهی

۴- ارزش های بوم گردی و اکو توریسم
• اکو توریسم سبب دوستی فرهنگ ها و جوامع می شود
یکی از اصولی که در اکوتوریسم مورد تاکید قرار می گیرد آموزش و ایجاد آگاهی فرهنگی با مردمان یک منطقه است. در بوم گردی ، گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی مردم منطقه از نزدیک آشنا می شوند و در فعالیت های روزمره آنان مشارکت می کنند؛ در این ارتباط ایجاد شده بین میزبانان و گردشگران ، مردم منطقه نیز با فرهنگ مردمان دیگر مناطق و کشورها آشنا شده و این دو گروه، رفته رفته نوعی علاقه نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. با ایجاد این آشنایی و فرهنگ دوستی، گرشگران نسبت به منطقه میزبان حساس شده و به اوضاع آن اهمیت بیشتری می دهند.
• اکوتوریسم به حفظ منابع و میراث طبیعی کمک می کند
معروف است که می گویند ” در اکوتوریسم تنها ردپایتان در طبیعت باقی می ماند و به جز خاطره ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی گردانید ” . این نوع نگاه به طبیعت گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می شود.
بعلاوه، بوم گردی با ایجاد فرصت پیشرفت و توسعه اقتصادی می تواند به عنوان جایگزینی برای سایر منابع درآمد برای مردم منطقه محسوب شده و از روی آوردن محلی ها به راه های دیگر کسب درآمد، مانند فروش زمین های کشاورزی و بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی، جلوگیری کند.
• اکوتوریسم به پایداری و حفظ فرهنگ مردم منطقه کمک می کند
مردم محلی با نمایش آداب و رسوم خود به گردشگران، فروش محصولات صنایع دستی شان به آنان و مشارکت دادن گردشگران در فعالیت های روزمره خود به ارزش میراث فرهنگی خود پی برده و هرچه بیشتر در حفظ آن می کوشند.
علاوه بر این آنان تلاش خواهند کرد که آنچه برای گردشگران و طبیعت گردان جذاب است را حفظ و نگهداری کنند؛ چرا که بوم گردی به وضوح یکی از راه ها و منابع کسب درآمد برایشان مطرح خواهد شد. و هجوم گردشگران و سرمایه های غیر بومی دیگر به سادگی نمی تواند موجب کاهش غنای فرهنگی منطقه گردد.
• اکوتوریسم به توسه پایدار کمک می کند
از دیدگاه توسعه پایدار، اگر هدف از توسعه، گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسان هاست، این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسلهای آینده نیز می بایست مد نظر قرار گیرد .معنای توسعه پایدار، تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است؛ رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و برهم زدن تعادل زیست محیطی، عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم، اعم از شهری، روستایی، و عشایری و نه فقط قشرهایی محدود از جامعه فراهم می آورد.
دستیابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است و گردشگری به عنوان فعالیتی اثرگذار برتمامی ارکان توسعه، بیش از گذشته نیازمند مطالعه است.

۵ – بوم گردی و اکوتوریسم درسقز
اکوتوریسم پایدارترین نوع طبیعت گردی و سازگارترین نوع توریسم با محیط است وشهرستان سقز به عنوان دومین شهر بزرگ کردستان به جهت دارا بودن تواناییها وجاذبه های چشمگیر از نظر تنوع اقلیم و پوشش گیاهی یکی از شهرهای مهم کردستان و ایران محسوب میشود.
شهرستان سقز يكی از شهرستان های استان كردستان از نظر جغرافيايی در۴۶ درجه و ۱۷ دقیقه، طول جغرافیایی و ۳۶ درجه و ۱۴ دقیقه ، عرض جغرافیایی از خط استوا واقع شده است.ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۷۶ متر است و نسبت به تهران ۲۵ درجه و ۲۷ دقیقه ، طول غربی فاصله دارد.در ناحیه ای کوهستانی و مرتفع بین ارتفاعات نامنظم سلسله جبال زاگرس واقع شده است. شهرستان سقز از شمال به تكاب، شاهين دژ و بوكان (آذربايجان غربی)، از خاور به ديواندره، از باختر به بانه و از جنوب به مريوان محدود می گردد. سقز در نقاط كوهستانی واقع شده که هوای آن در زمستان بسيار سرد و در تابستان گرم می باشد. در زمستان گاهی برف های سنگين می بارد و در پاييز و بهار ريزش باران اغلب چندين روز متوالی ادامه دارد. شهر سقز در سر سه راهی سنندج ـ مياندوآب و بانه واقع شده است.
توجه به اصول و قوانین اکوتوریسم و همچنین ایجاد علاقمندی به طبیعت و حفظ محیط پیرامونی، باعث تداوم و بقای گنجینه ها و میراث طبیعی و انسانی خواهد شد و توسعه پایدار را در پی خواهد داشت.سقز از نظر اکوتوریسم از جایگاه ویژه ای برخوردار است. دلیل این موضوع را می توان تنوع اقلیمی بی نظیر دانست. سقز شهری چهار فصل است؛ و می تواند دارای جاذبه های پاییزی و زمستانی مانند اسکی باشد، ویا دارای جاذبه های منحصر به فرد بهاری و تابستانی مانند طبیعت بکر و کوههای مرتفع و سر سبز است.
خوشبختانه اخیرا علاقه ی خاصی به سفرهای خاص و هدفمند در کشورمان ایجاد شده که می تواند راه را برای حرکت به سوی معنای واقعی بوم گردی و اکوتوریسم هموار کند. ودر سقز هم می تواند سفرهایی خاص مانند تور کوه برای کوهنوردان ، بازدید ازمناطق مذهبی و بسیاری موارد دیگر مانند بازدید از مراسم های مذهبی مانند مراسم دف نوازی و ذکر دراویش و مکانهای مذهبی مانند روستای ترجان و مسجد جامع آن را طراحی نمود.
اکوتوریسم در ایران دارای شاخه های متعدد و فعالیت های گوناگونی است. شاخه هایی همچون گردشگری روستایی ، گردشگری عشایری ، گردشگری ماجراجویانه و کشاورزی و فعالیت هایی که هریک وابسته به موقعیت جغرافیایی خاص خود است. وتمامی این شاخه ها در سقز قابل اجرا می باشد . از مناطق دیدنی سقز که می تواند در اکو توریسم بسیار موثر باشد به مناطق زیر به عنوان نمونه اشاره نمود.
در شهرستان سقز بيش از ۱۵۰ اثر تاريخي، باستاني و گردشگری از جمله؛ کاخ‌ دژ زیویه، مسجد دو مناره سقز، حمام حاج صالح، مسجد جامع ترجان، بازار سقز، رودخانه زرینه رود، پارک کوثر، پیست اسکی سقز ، منطقه‌ حفاظت شده عبدالرزاق، مسجد شیخ حسن مولانا، مسجد حضرت عمر(ع) ، پارک مولوي کُرد، ساحل رودخانه، طبيعت بکر و زيباي منطقه سرشيو، کوه هاي چهل چشمه و نه که روز و سد لگزي وجود دارد.
*مربی کارآفرینی مرکز آموزش فنی و حرفه ای سقز